Pierwsza Fabryka Lokomotyw w Polsce

Fabryka – zakład pracy

 

Zespół zabudowy przemysłowej z lat 1921-1924 nacechowany awangardowymi, jak na ówczesne czasy, żelbetowymi, wielonawowymi konstrukcjami. Zastosowane śmiałe rozwiązania konstrukcyjne uznawane są za wybitne osiągnięcie architektury przemysłowej w Polsce tamtego okresu.

 

Dnia 25.11.1920 r. spółka nabyła od gminy tereny pod budowę zakładu. Tereny te leżały niedaleko linii kolejowych. Budowę hal fabrycznych rozpoczęto już rok później. W latach 1921–1924 zbudowano hale wydziałów montażowego, mechanicznego oraz kuźni. Żelbetowe konstrukcje budynków fabrycznych przedstawiały bardzo nowoczesne rozwiązana. Rozkład budynków umożliwiał planowość produkcji i racjonalny ruch materiałów. W 1928 r. była to już powierzchnia 800 000 m2. Fabryka posiadała własną bocznicę kolejową, a sieć torów objęła wszystkie budynki fabryczne. Zamontowano także tory kolejki wąskotorowej.

Hala wydziału montażowego to prostokątny budynek o wymiarach 104,5 metrów na 66,25 metrów.  Wnętrze podzielono na nawy, z których środkowa, najwyższa o szerokości 21 m, służyła do właściwego montażu lokomotyw i tendrów w systemie montażu podłużnego. Wewnątrz zamontowano suwnice do przenoszenia lokomotyw oraz części maszyn. Filary i wiązary dachowe naw tworzyły sztywne ramy wykonane z żelbetu. Ramy hal bocznych były ze sobą połączone belkami podłużnymi w ścianach zewnętrznych oraz belkami kranowymi wewnątrz hali środkowej. Połączenie ram z fundamentami wykonano przegubowo. Nawy boczne służyły do trasowania i obróbki ram, wyrobu budek i popielników, elementów przegrzewczych oraz wstępnego malowania.

Halę warsztatu mechanicznego również podzielono na nawy, trzy środkowe – wyższe i cztery boczne. W części środkowej wmontowano suwnice. Filary i wiązanie dachowe miały podobną konstrukcję do hali montażowej. Nawę środkową nakryto belkami wspornikowymi, na których wsparto świetlnię dachową biegnącą wzdłuż nawy środkowej. W nawach środkowych zamontowano suwnice elektryczne. W warsztacie mechanicznym odbywała się obróbka najcięższych części lokomotyw, tj. cylindrów, osi, kół, obręczy i zestawów kołowych. Mieściła się tam także narzędziownia i odlewnia brązu.

Mniejszy był budynek kuźni, podzielony na trzy nawy: wyższą środkową i niższe boczne. Wiązary dachowe i słupy ścienne tworzyły żelbetową ramę. Połączenie filarów zewnętrznych i środkowych z fundamentami wykonano za pomocą przegubów. 

Na uwagę zasługuje też „skład z kramem mostowym” o otwartej konstrukcji żelbetowej. Znajdował się pod torem, po którym poruszała się elektryczna suwnica. Zlokalizowano go naprzeciwko głównych warsztatów fabrycznych. Przez składy przechodziły wąskie tory, które łączyły ze sobą warsztaty. Obok zlokalizowano magazyn.

Do centralnego ogrzewania fabryki służyła kotłownia. Wyposażona była w kocioł wodno-rurkowy firmy Fitzner i Gamper, który dostarczał parę pod wysokim ciśnieniem do warsztatów. System ogrzewania wykonała firma Drzewiecki, Jeziorański i Spółka. Ciepłe powietrze wtłaczano do hal za pomocą wentylatorów.

Centrala elektryczna wyposażona została w automaty posiadające precyzyjne regulatory i przyrządy przeciwprzepięciowe. W transformatorach zamontowano system chłodzenia oliwnego. Tablice rozdzielcze służyły do obsługi kabli podziemnych zasilających obiekty i maszyny. 

Do innych ciekawych obiektów należy wieża ciśnień, która zaopatrywała w wodę osiedle i fabrykę. Na czworobocznym trzonie osadzono ośmioboczne zwieńczenie (izbicę) wsparte na słupach. Dzisiaj trzon ten został obudowany.

W 1961 r. oddano do użytku halę Wydziału Konstrukcyjno-Spawalniczego, a rok później (w 1962 r.) nowego magazynu głównego. We wrześniu 1972 r. oddano do użytku nową część hali Wydziału Aparatury Hamulcowej. Natomiast w marcu 1973 r. zmodernizowano Wydział Kuźni i oddano do użytku nową część socjalną dla Wydziału Mechanicznego. 28.12.1979 r. zakończono budowę Wydziału Zestawów Kołowych.

Zapraszamy do odwiedzenia stron:
https://fablok.com.pl
https://www.archiwum-ziemiachrzanowska.pl